Dros y 25 mlynedd diwethaf, mae cynhyrchiant ceirch ar ffermydd yn y Deyrnas Unedig wedi dyblu fwy neu lai - diolch i raddau helaeth i fathau a ddatblygwyd gan IBERS gyda gwell perfformiad ac ansawdd melino. Yn 2024, roedd mathau ceirch y gaeaf a fridiwyd ym Mhrifysgol Aberystwyth yn gwneud dros 96% o farchnad y DU. Mae ein gwyddonwyr wedi darparu’r wybodaeth enetig, ffisiolegol ac agronomig sy’n sail i fridio’r mathau o geirch wedi plisgo a noeth hyn sy’n diwallu anghenion bwyd pobl ac anifeiliaid. 

Un o’r prif resymau y tu ôl i’r cynnydd yn y galw am geirch yw eu manteision iechyd amlwg a’u hyblygrwydd pan gânt eu defnyddio mewn prydau bwyd, diodydd a byrbrydau. Mae ceirch yn cael eu bwyta fel grawn cyflawn, maent yn ffynhonnell wych o brotein a ffibr ac nid ydynt yn cynnwys glwten. Mae tystiolaeth bod beta-glwcan, ffibr dietegol allweddol mewn grawn ceirch, yn gostwng colesterol a phriodweddau iechyd coronaidd. Mae ceirch hefyd yn gyfoethog mewn cyfansoddion bioactif eraill, gan gynnwys yr avenanthramides, polyffenolau sy’n unigryw i geirch sydd ag effeithiau gwrthlidiol a gwrthocsidiol, a’r avenacosides, saponinau â phriodweddau gwrthfacterol a gwrth-ffwngaidd. Yn ogystal, dangoswyd bod ceirch o fudd i iechyd dynol trwy wella swyddogaeth imiwnedd a gwella microbiota perfedd. Mae ceirch hefyd yn cyd-fynd yn dda gyda thueddiadau mewn dewisiadau defnyddwyr ar gyfer ffynonellau protein amgen yn lle protein anifeiliaid mewn bwyd. 

Fel cnwd, mae ceirch yn cynnig buddion amgylcheddol ehangach, megis gwella bioamrywiaeth yn amaethyddiaeth y DU. Maent yn doriad pwysig mewn cylchdroadau cnydau, gan helpu i leihau pwysau clefydau a gwella adeiledd y pridd, a thrwy hynny yn gwella cynaliadwyedd mewn systemau cynhyrchu yn sylweddol. Fodd bynnag, er mwyn cynyddu cynhyrchiant ymhellach, rhaid i geirch gynhyrchu budd economaidd tebyg i rawnfwydydd eraill fel gwenith a haidd, sy’n cael eu tyfu ar raddfa fwy. Mae’r cynnydd wedi arwain at ddatblygu ceirch â choesyn byrrach sy’n cynhyrchu llawer gyda llai o orwedd mewn tywydd gwael. O’i gyfuno ag effeithlonrwydd defnyddio maetholion ceirch a gallu i wrthsefyll clefydau, mae hyn yn gwneud ceirch yn gnwd mwy cynaliadwy a phroffidiol. 

Mae angen mathau newydd o geirch i ateb y galw cynyddol am fwyd iach ac i gynnal amrywiaeth cnydau. Mae pump math gaeaf a thri math gwanwyn o geirch IBERS ar y rhestrau a argymhellir AHDB 2024-25, sy’n cael eu marchnata gan ein partneriaid masnachol tymor hir Senova. Mae gwaith parhaus i gynyddu cyflymder a chywirdeb y cylch bridio ceirch yn rhan annatod o raglen ymchwil IBERS, ynghyd â mathau bridio sydd ag ansawdd grawn gwell a goddefgarwch i sychder, gwres a logio dŵr, a allai, dros y tymor hwy, fod o fudd i ddiogelwch bwyd y DU mewn cyfnod o newid yn yr hinsawdd. 

Lawrlwythwch ein Llyfryn Straeon Achos Effaith IBERS llawn yma: Arloesiadau ar gyfer Byd sy'n Newid