Ymchwil

Mae prosiect y Geiriadur Eingl-Normaneg yn astudio ac yn cofnodi'r iaith Eingl-Normaneg - tafodiaith Ffrangeg canoloesol a gyflwynwyd ym Mhrydain ar ôl y Goncwest Normanaidd yn 1066. Defnyddiwyd yr iaith hon yn helaeth ym mhob agwedd ar fywyd canoloesol ym Mhrydain, megis llenyddiaeth, y gyfraith, crefydd, masnach, gwyddoniaeth, addysg a gweinyddiaeth, hyd at ddiwedd yr Oesoedd Canol. O ganlyniad, cafodd Eingl-Normaneg effaith fawr ar ddatblygiad yr iaith Saesneg, ac ni ellir gorbwysleisio’r effaith hon: mae geiriau Saesneg modern, megis exercise, literature, petty, frail, place neu dragon, i gyd yn tarddu o eiriau benthyg o'r iaith Eingl-Normaneg. Amcangyfrifwyd bod Eingl-Normaneg wedi siapio mwy na hanner yr eirfa Saesneg fel y'i cofnodwyd gan Eiriadur Saesneg Rhydychen.

Lluniwyd y Geiriadur Eingl-Normaneg 80 mlynedd yn ôl fel cofnod cynhwysfawr o eirfa'r iaith hon, ac fe’i cyhoeddwyd mewn cyfres o gyfrolau a argraffwyd rhwng 1977 a 1992. Dechreuodd rhaglen o ddigideiddio ac adolygu ym Mhrifysgol Aberystwyth yn 2003 i gynhyrchu ail argraffiad estynedig ar-lein o'r geiriadur (Y Geiriadur Eingl-Normaneg), ac mae’r gwaith hwn yn dal i fynd rhagddo. Mae'r gwaith ymchwil, a wneir gan dîm golygyddol ym Mhrifysgol Aberystwyth, wedi’i ariannu gan bum grant yn olynol gan yr ARHC, ac ar hyn o bryd mae'n canolbwyntio ar adolygu T-Z. Ers 2006 mae'r adnodd wedi bod ar gael yn rhad ac am ddim i'r cyhoedd. Mae'r Geiriadur Eingl-Normaneg ar-lein wedi sefydlu ei hun fel yr adnodd awdurdodol ar eirfa Eingl-Normaneg, gan ddarparu adnodd hanfodol ar gyfer ystod eang o ddefnyddwyr: arbenigwyr academaidd (gan gynnwys ieithyddion, ysgolheigion llenyddol, archifwyr a haneswyr), yn ogystal â phobl nad ydynt yn arbenigwyr sydd â diddordeb ym mywyd ac ieithoedd Prydain yn yr Oesoedd Canol.

Mae'r prosiect ymchwil hwn, a ariennir gan yr Academi Brydeinig, yn ymdrin â  hanes 'anghofiedig' yn nhrefedigaethedd Ffrainc. Yn 1924, er mwyn hyrwyddo ideoleg drefedigaethol, anfonwyd sawl grŵp o fyfyrwyr elitaidd i wahanol rannau o'r Ymerodraeth Ffrengig, i fod yn dystion i ragoriaeth 'cenhadaeth drefedigaethu' Ffrainc ac i ddod yn hyrwyddwyr iddi ar ôl dychwelyd – heddiw byddem yn eu galw'n 'ddylanwadwyr’ dros yr achos trefedigaethol. Fodd bynnag, methodd y teithiau â chyflawni eu nod, ac ni chawsant unrhyw ganlyniadau pendant.  Yn y pen draw, aeth y teithiau hyn yn angof, ac nid oeddent yn hysbys ym myd ysgolheictod chwaith.

Darganfu Dr Gelléri dystiolaeth archifol o un o’r teithiau hyn, lle teithiodd grŵp o ferched yn unig i Indotsieina, sef Fietnam a Chambodia heddiw. Yn dilyn hynny, llwyddodd i ganfod enwau’r rhai a gymerodd rhan yn y daith a chwrdd â'u disgynyddion, a rannodd amrywiaeth o ddeunyddiau gydag ef nad oeddent wedi’u cyhoeddi: ysgrifau teithio a channoedd o ffotograffau. Trwy'r cyfrifon hyn, rydym yn darganfod stori ddiddorol. Ar y naill law, roedd y myfyrwyr yn teithio mewn moethusrwydd: roeddent yn gwisgo dillad cynllunydd, cawsant gwrdd â'r elitiau lleol, a rhyfeddu at olygfeydd Angkor a Bae Halong. Ar y llaw arall, cafodd y daith ei difetha gan wrthdaro: roedd gwrthdaro mewnol, anghytundebau gyda'r trefnwyr a darganfu'r myfyrwyr hefyd ochr dywyll i drefedigaethedd.

Mae'r astudiaeth achos unigryw hon yn rhoi cipolwg ar amrywiaeth o bynciau. Rydym yn cael gwell dealltwriaeth o'r profiad o drefedigaethedd a bywyd yn dilyn trefedigaethedd, a dyddiau cynnar twristiaeth drefedigaethol. Ond mae'r prosiect hefyd yn cynnig cipolwg ar sut beth oedd bod yn fyfyriwr benywaidd yn y 1920au, yn Ffrainc ei hun ac yn y trefedigaethau. Nod y prosiect, y tu hwnt i gyhoeddiadau ysgolheigaidd, yw creu arddangosfa a ffilm ddogfen.

Nod y prosiect ymchwil hwn gan Dr Guy Baron yw ennill gwell dealltwriaeth o’r cysylltiad rhwng ffilmiau Ciwbaidd a chymdeithas Ciwba ar ôl 1990. Mae llawer o astudiaethau wedi’u gwneud eisoes sydd wedi datblygu dealltwriaeth o ffilmiau Ciwbaidd a’r gymdeithas cyn 1990. Mae’r astudiaethau hyn yn datblygu’r cysylltiad rhwng twf yr ymwybyddiaeth chwyldroadol ar draws y celfyddydau yng Nghiwba a’r ymdrech i ddehongli a mynegi’r ymwybyddiaeth honno drwy gyfrwng ffilm.

Ar ôl 1990 fodd bynnag, pan oedd Ciwba’n dioddef o’r argyfwng mwyaf yn ei hanes chwyldroadol oherwydd methiant y gomiwnyddiaeth Ewropeaidd, bu llawer o’r pwyntiau cyfeiriol ideolegol yn newid. O ganlyniad i hynny, datblygwyd dulliau newydd i fynegi’r newid hwnnw yn y sinema Giwbaidd er mwyn ymgynefino â’r newidiadau economaidd a chymdeithasol enfawr a ddaeth yn sgîl hyn oll. Pwrpas yr ymchwiliad hwn yw archwilio sut y cafodd y newidiadau hyn eu mynegi er mwyn canfod i ba raddau y mae’r wladwriaeth yn ymgorffori’r mynegiant ffilmaidd hwnnw yn yr ideoleg swyddogol mewn proses sydd yn datblygu’n barhaus.

Mae ugain mlynedd wedi mynd heibio ers y cafodd methiant Comiwnyddiaeth yn Nwyrain Ewrop effaith mor ddofn ar economi a lles cymdeithasol a diwylliannol Ciwba. Yn ystod yr amser yna mae sinema Ciwba wedi datblygu mewn ffordd benodol, o fewn sefydliad ffilm swyddogol y wladwriaeth, a’r tu allan iddo, i fynegi bodlonrwydd ac anfodlonrwydd â’r broses chwyldroadol barhaus.

Yng Nghiwba, mae sinema wastad wedi bod yn rhan o sylfaen ddiwylliannol y chwyldro, ac mae hynny’n wir hyd heddiw. Mae angen parhau ag ymchwilio i’r maes hwn er mwyn dal ati i ddeall proses sydd mor arwyddocaol yng nghyd-destun y byd. Cynhelir seminarau i ddatblygu’r ddealltwriaeth hon ac i feithrin perthynas ddiwylliannol gynaliadwy rhwng Prifysgol Aberystwyth a Phrifysgol Havana.

Yn ystod y degawd diwethaf - ac yn enwedig felly ar yr adeg pan gofnodwyd deng mlynedd a thrigain ers ei gychwyn - mae’r Kindertransport wedi derbyn mwyfwy o sylw cyhoeddus ym Mhrydain, yn dod i’r amlwg mewn rhaglenni teledu, ffilmiau, erthyglau papurau newyddion ac wrth ddadorchuddio cofebau cyhoeddus.

Mae prosiect Yr athro Andrea Hammel yn archwilio hanes a chof cyn-aelodau’r Kindertransport – y grŵp o ffoaduriaid a ddaeth i Brydain sydd wedi ei gofnodi yn fwyaf helaeth yn ôl yr hanesydd Tony Kushner.

Mae’r term Kindertransport yn cael ei ddefnyddio fel arfer i gyfeirio at achub yn agos i 10,000 o blant o gefndiroedd Iddewig a ddaeth heb eu rhieni o’r Almaen ac Awstria trwy eu cludo i Brydain rhwng Rhagfyr 1938 a dechrau’r Ail Ryfel Byd ym mis Medi 1939. Gan ddefnyddio dulliau hanesyddol-gymdeithasol yn ogystal â beirniadaeth ddiwylliannol, bydd yr astudiaeth hon yn edrych ar gofnodion archifol, deunydd hunangofiannol a phortreadau yn y cyfryngau. Mae’r prosiect yn ceisio dod â sawl trywydd ymchwil ynghyd: (a) hanes polisi allfudo’r blaid Sosialaidd-Genedlaethol a’i effaith ar ddatblygu’r Kindertransport; (b) hanes y polisi mewnfudo Prydeinig a’i effaith ar dderbyn y plant i Brydain; (c) cadw’r Kindertransport yn y cof trwy law dogfennau hunangofiannol, trefnu digwyddiadau a chofebau cyhoeddus, yn ogystal â: (ch) trafod y Kindertansport yng nghyd-destun hanesyddiaeth Brydeinig a’r ymwybyddiaeth gyhoeddus. Cefnogir y prosiect gan y Claims Conference a’r Academi Brydeinig.