Cadw simneiau’r Hen Goleg

Mae simneiau yn rhan greiddiol o ffurf yr Hen Goleg ac mae eu hadfer yn allweddol i gynnal cyfanrwydd pensaernïol yr adeilad.

Ar draws rhannau Gogledd a De Seddon, a bloc Ferguson gafodd ei adeiladu yn y 1890au, mae 17 corn simnai, nifer ohonynt â chymaint â 12 ffliw o leoedd tân agored a boeleri sy’n ddwfn y tu mewn i'r adeilad rhestredig gradd 1.

Wedi'u hadeiladu o dywodfaen a chalchfaen ac yn sefyll yn dalsyth uwchben yr Hen Goleg, mae creithiau'r amgylchedd morol llym yn amlwg arnynt.

_{Nid yw’r amgylchedd forol wedi bod yn garedig}

Dros y blynyddoedd, mae halen wedi treiddio i'r garreg fandyllog, gan grisialu a chwyddo ac achosi dirywiad graddol.

Mae ansawdd gwael y gwaith adeiladu ar rai o'r simneiau a godwyd cyn y 1870au wedi gwaethygu pethau, yn ogystal â natur israddol y garreg.

Mae diffyg leinin ffliw ar eraill, a fyddai wedi eu hamddiffyn rhag effeithiau’r mwg, wedi ychwanegu at yr her o’u hadfer.

Ac, fel pe na bai hynny’n ddigon, mae’r defnydd o sment yn hytrach na morter a phlastr calch i gywiro rhywfaint o’r difrod, wedi rhwystro’r garreg rhag anadlu.

Ac nid yw nythod gwylanod wedi helpu chwaith.

Mae'r simneiau’n adlewyrchu hanes yr Hen Goleg.

_{De Seddon, cyn 1885}

Yn ei ddyddiau cynnar fel gwesty, cyn dod yn Brifysgol, safai pedair simnai dal ar yr ochr o Dde Seddon oedd yn wynebu’r môr, gan wasanaethu lleoedd tân unigol yn yr ystafelloedd islaw.

Yn sgil ailddatblygu’r rhan hon yn floc gwyddoniaeth ar ôl 1885 cyflwynwyd boeler a ffurf gynnar o wres canolog.

Gan nad oedd angen y simneiau fe’u tynnwyd i lawr, er bod elfennau ohonynt wedi eu cadw ar gyfer awyru’r adeilad.

_{De Seddon wedi  ei ailddatblygu’r floc gwyddoniaeth}

Roedd y simneiau mawr uwchlaw Ystafell Seddon/Siambr y Cyngor yn gweithio oddi ar leoedd tân agored unigol.

Lleoedd tân agored oedd y drefn hefyd yn ystafelloedd astudio’r Athrawon ar ochr Stryd y Brenin o’r Cwad, gafodd eu hadeiladu ar ôl tân mawr 1885 (ychwanegu dolen https://www.aber.ac.uk/cy/oldcollege/news/news-article/title-270094-cy.html).

_{Y dair simdde uwchlaw Stryd y Brenin}

Roedd y lleoedd tân hyn yn bwydo tri chorn simnai sy’n bedair metr o daldra ac sydd yn y broses o gael eu datgymalu a’u hailadeiladu, ynghyd ag un arall ar adeilad De Seddon.

Gyda cherrig unigol yn pwyso hyd at 280 cilogram a phob un o gyrn simnai Stryd y Brenin yn pwyso dros 10 tunnell, mae angen medrusrwydd a chywirdeb wrth gyflawni’r gwaith.

Mae geometreg gymhleth y garreg nadd hefyd wedi golygu cadw cofnodion manwl ar gyfer dod o hyd i garreg newydd, lle’r oedd y garreg wreiddiol wedi dirywio gormod i’w hailddefnyddio.

_{Dechrau’r gwaith o ddatgymalu ac ailadeiladu’r simneiau ar Stryd y Brenin.}

Nid yw'n syndod nad yw llawer o'r chwareli ddarparodd gerrig yn ail hanner y 19eg ganrif bellach yn cael eu gweithio.

Mae cymaint â 15 o samplau newydd wedi'u canfod i gyd-fynd mor agos â phosibl â'r garreg wreiddiol.

_{Mae pob un o gyrn simnai Stryd y Brenin yn bron i bedair metr o daldra ac yn pwyso dros 10 tunnell. Lle bo modd, mae'r garreg wreiddiol wedi'i chadw.}

Ystyriaeth arall yw eu gallu i wrthsefyll amgylchedd arfordirol eithafol y prom.

Mae'r dewis terfynol wedi'i gymeradwyo gan yr awdurdod cynllunio lleol a CADW.

_{Defnyddiwyd carreg newydd ar y corn simnai uwchben Ystafell Seddon/Siambr y Cyngor. Mae'r garreg wedi'i chydweddu fel y byddai, nid fel y mae yn awr, a bydd yn hindreulio gydag amser.}

Afraid dweud na fydd tanau agored yn dychwelyd i'r Hen Goleg.

Yn wir, byddai 140 a mwy o ystafelloedd yn cael eu gwresogi gan dân agored yn hunllef i unrhyw swyddog diogelwch tân.

Fodd bynnag, lle bo modd, bydd y lleoedd tân yn cael eu cadw fel rhan o dreftadaeth yr adeilad, a bydd y simneiau yn darparu awyru goddefol naturiol.

Byddant hefyd yn parhau i dynnu awyr er mwyn eu cynnal yn yr hirdymor.

_{Matthew Dyer o Austin-Smith: Lord}

Mae’r gwaith yn cael ei oruchwylio gan Bensaer Cadwraeth prosiect yr Hen Goleg, Matthew Dyer o Austin-Smith: Lord.

I Matthew, mae cadw'r simneiau yn allweddol er mwyn cynnal cyfanrwydd pensaernïol yr Hen Goleg ac yn rhan o fynegiant Gothig yr adeilad.