Aberystwyth a Rhyfel: Profiad, Effaith, Etifeddiaeth, 1914-1919

Aberystwyth a Rhyfel: Profiad, Effaith, Etifeddiaeth, 1914-1919

Rhedodd ein prosiect Cronfa Treftadaeth y Loteri Genedlaethol Aberystwyth a Rhyfel: Profiad, Effaith, Etifeddiaeth, 1914-1919 rhwng Mai 2018 a Thachwedd 2019 ac archwiliodd effaith y Rhyfel Byd Cyntaf ar bobl a chymunedau Aberystwyth trwy ymdrechion cydweithredol gwirfoddolwyr, myfyrwyr, archifau lleol, y brifysgol, cymdeithasau hanes lleol, ysgolion, a grwpiau perfformio a chelf. Bu'r grwpiau hyn yn ymwneud â chofnodion amser rhyfel, llythyrau, papurau newydd, ffotograffau, cerddoriaeth, cofebion rhyfel a hanesion personol a gedwir yn sefydliadau ein partneriaid, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Archifdy Ceredigion ac Amgueddfa Ceredigion, yn ogystal ag yn Llyfrgell Prifysgol Aberystwyth a lleoedd cyhoeddus yn yr ardal. Cipiodd a dehonglodd dros 70 o fyfyrwyr a gwirfoddolwyr lleol yr hanesion cymunedol hyn mewn gweithgareddau, arddangosfeydd, arddangosfeydd, perfformiad ac adnoddau ar-lein.

Nod allweddol ein prosiect oedd galluogi pobl leol i ymgysylltu â'u treftadaeth, darganfod a dehongli'r dreftadaeth hon, a rhannu eu gwybodaeth a'u dysgu mewn ffyrdd traddodiadol ac anhraddodiadol. Felly roedd ein gweithgareddau prosiect yn cynnwys gweithdai hyfforddi, mynediad tywys i archifau lleol, celf gymunedol, perfformio ac arddangos, ar gyfer nifer mor eang â phosibl o wirfoddolwyr lleol (gan gynnwys myfyrwyr). Buom yn cydweithio â sefydliadau treftadaeth, celf a chymunedol lleol i gyfuno adnoddau a rhaglennu digwyddiadau ar y cyd. Fe wnaethon ni gynnig cyfle i bobl o bob oed a chefndir gymryd rhan mewn gweithgareddau a digwyddiadau am ddim, gweithdai adeiladu sgiliau, gwirfoddoli, a darganfyddiad grŵp o'r gorffennol i helpu pobl i gysylltu'n uniongyrchol ag effaith ac etifeddiaeth y Rhyfel Mawr.

Cynigodd y prosiect hefyd gyfle unigryw i’n myfyrwyr gymryd rhan mewn prosiect ymchwil cymunedol gweithredol, ac i gymryd rhan mewn gweithgareddau a ddaeth â’r brifysgol a’r gymuned leol at ei gilydd, naill ai fel gwirfoddolwyr neu ar un o'n bedwar lleoliad gwaith. Roedd ein myfyrwyr gwirfoddol yn gallu mynd at archifau newydd, ymchwilio i'w pynciau eu hunain, postio eu blogiau eu hunain, ac ennill sgiliau profiad gwaith pwysig unigol a thîm.

Cynhyrchion allweddol y prosiect

Digwyddiadau

Noddodd a chydgyfranogodd y prosiect mewn nifer o ddigwyddiadau cymunedol dros ei hyd, gan gynnwys y canlynol:

  • Dau weithdy hyfforddi ymchwil ar gyfer gwirfoddolwyr yn Archifdy Ceredigion
  • Dau weithdy hyfforddi ymchwil yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru
  • Cwrs hyfforddi archifo digidol ar gyfer gwirfoddolwyr (achrediad Agored Cymru)
  • Dau ddangosiad ffilm o'r Rhyfel Byd Cyntaf: Battle of the Somme (1916)/All Quiet on the Western Front (1930), 18 Mai 2018, a Mrs John Bull Prepared (1918)/Journey's End (1930) (9 Tachwedd 2018), Theatr y Coliseum, Amgueddfa Ceredigion.
  • Darlith ar Ffoaduriaid Gwlad Belg yn Aberystwyth gan Dr Rhian Davies, Hen Goleg, 31 Hydref 1918.
  • Te’r Cadoediad yn Ysgol Penglais, 9 Tachwedd 2018
  • Sgwrs ryngweithiol gyda Sgowtiaid Aberystwyth, 10 Tachwedd 2018
  • Gwasanaeth y Cadoediad a De Cymunedol yn Eglwys Sant Mihangel, 11 Tachwedd 1918
  • ‘Tudalennau’r Môr’ yn Ynys Las, 11 Tachwedd 1918
  • Arddangosfa o ddarganfyddiadau’r prosiect, Canolfan y Celfyddydau Aberystwyth, Tachwedd 1918-Ionawr 2019
  • 'Dot a Billy: Let Us be Sweethearts': darlleniad wedi'i berfformio o gasgliad o lythyrau rhwng Stanley Wilbrahim Burditt (Catrawd Swydd Gaer) a Dorothy Agnes French (Coleg Prifysgol Aberystwyth), 1915-1917, ar gael i'r prosiect gan Tom James, Stiwdio Gron, Canolfan y Celfyddydau, Aberystwyth, 16-17 Mai 2019
  • ‘Caneuon o’r Rhyfel Mawr’, cyngerdd gan gôr Ysgol Gynradd Plascrug a Band Pres Ieuenctid Aberystwyth, Theatr y Coliseum, Amgueddfa Ceredigion, 22 Mai 2019
  • Pum taith dywys ryngweithiol o amgylch Aberystwyth o'r Rhyfel Byd Cyntaf, gyda thywyswyr mewn gwisg cyfnod, haf 2019
  • Pedwar diwrnod o weithdai celf cymunedol, Canolfan y Celfyddydau, Aberystwyth, Mawrth, Mai, Mehefin a Gorffennaf 2019.
  • Pedwar gweithdy ysgol gyda myfyrwyr Blwyddyn 8 a Blwyddyn 9 o Ysgol Penglais, Mehefin / Gorffennaf a Hydref 2019

Blog y prosiect

Sefydlwyd blog y prosiect ym mis Mehefin 2018 i roi cyhoeddusrwydd i ymchwil a wnaed gan wirfoddolwyr y prosiect. Profodd i fod yn un o'n llwyddiannau mwyaf annisgwyl a gweladwy, gyda phost newydd yn cael ei hychwanegu bron bob wythnos trwy gydol y prosiect - dros 70 i gyd.

Ymhlith y pynciau mae: Seiri Rhyddion Aberystwyth adeg y rhyfel; ymweliad Julian y Tanc ag Aberystwyth; Siopau Aberystwyth adeg y Nadolig; Bechgyn Aber dramor; Byddin Tir y Menywod; Casgliad wyau gan blant ar gyfer y clwyfedig; Ffoaduriaid Gwlad Belg; Plasty Nanteos a'r rhyfel; Cylch Gwnïo Penparcau; Gwleidyddiaeth Sir Aberteifi ym mis Awst 1914; ‘Ceiniogau'r Dyn Marw’; Ysbyty’r Groes Goch, Aberystwyth; Nyrsys Aberystwyth yn Serbia; plant lleol ac ymdrech y rhyfel; ac unigolion lleol a wasanaethodd.

Cyhoeddwyd detholiad o'r blogiau, gyda ffotograffau o'r prosiect, yn ddiweddar gan Y Lolfa.

Map digidol ar-lein

Yn ystod y prosiect, lluniodd nifer o wirfoddolwyr gronfa ddata o filwyr Aberystwyth o'r Rhyfel Byd Cyntaf. Mae'r gronfa ddata hon yn cynnwys cymaint o wybodaeth ag yr ydym wedi gallu dod o hyd iddi am y milwyr hyn. Yna defnyddiwyd y wybodaeth hon i gynhyrchu map digidol o Aberystwyth a'r ardal gyfagos heddiw ac adeg y  Rhyfel Mawr sy'n nodi cyfeiriadau cartref pawb a wasanaethodd yn ogystal â manylion fel cangen gwasanaeth, rheng, lleoliad y gwasanaeth, a manylion allweddol eraill. Hyd yma rydym wedi nodi dros 1200 o bersonél gwasanaeth unigol ar gyfer y map.

Mae'r map yn rhoi mewnwelediadau unigryw i'r dref a'i thrigolion yn ystod blynyddoedd y rhyfel, amrywiaeth profiadau'r rhai a wasanaethodd, ac effaith y Rhyfel Byd Cyntaf ar ddemograffeg y dref a'r ardal gyfagos. Mae'n darparu model o'r hyn y gellir ei wneud gyda thechnoleg gyfrifiadurol gymharol syml i wneud hanes yn weladwy ac yn fyw i gymunedau, ac wedi'i wreiddio yn yr union strydoedd y maent yn cerdded i lawr bob dydd.

Hoffem gydnabod gyda diolch cymorth amhrisiadwy’r Athro Barry Robinson, o Queen’s University of Charlotte, UDA, wrth lunio’r map hwn.

Dolenni a dogfennau

Blog y Prosiect

Tudalen Facebook

Map rhyngweithiol y prosiect