Y Ganolfan Cymdeithasau Cyfrifol (CRiSis)

Mae cymdeithasau heddiw yn mynd drwy newid digynsail: newid yn yr hinsawdd, colli bioamrywiaeth, a newid technolegol, gwleidyddol, demograffig, cymdeithasol a diwylliannol. Mae hyn yn rhoi adnoddau cyfyngedig y Ddaear dan bwysau, sydd yn ei dro yn effeithio ar allu’r ddynoliaeth i gynnal bywoliaeth a lles. A ninnau’n gymdeithas fyd-eang, mae angen dybryd i ni gymryd cyfrifoldeb am ein cyd-ddyfodol, ac wrth wneud hynny mae angen i ni fod yn fwy deallus yn ein penderfyniadau a'n gweithredoedd bob dydd.

Mae pwnc cymdeithasau cyfrifol yn uchel ar agendâu gwleidyddiaeth, busnes ac ymchwil. Mae ein hymchwil yn craffu ar y cyfraniad y gall gwahanol weithredwyr yn y gymdeithas ei wneud i gyflawni'r weledigaeth hon: o lunwyr polisi rhyngwladol, i fusnesau a dinasyddion unigol. Rydym yn gweithio gyda rhanddeiliaid o'r grwpiau hyn i ddatblygu ffyrdd o gyflawni newid.

Nod CRiSis yw ystyried atebion arloesol i helpu’r gymdeithas i weithredu'n gyfrifol i wireddu dyfodol cynaliadwy i'n planed a'n pobl.

Pennu gwerth natur a chyfiawnder amlrywogaeth: Ystyriwn sut y gallwn asesu gwerthoedd amrywiol natur a'i chyfraniadau i bobl mewn ffordd amlweddog a chynhwysol, trwy ddulliau pennu gwerth economaidd, cymdeithasol-ddiwylliannol, cydgynghorol ac integredig. Mae aelodau CRiSis wedi chwarae rhan allweddol wrth ddatblygu dulliau newydd a fframweithiau byd-eang ar gyfer asesu gwerthoedd amryfal natur, fel y rhai a ddefnyddir gan y Llwyfan Polisi Gwyddoniaeth Rhynglywodraethol ar gyfer Bioamrywiaeth a Gwasanaethau Ecosystemau (IPBES), ac maent wedi arwain ar waith llunio adroddiad 'Asesu Gwerthoedd' IPBES. Mae'r fframwaith cyfiawnder amlrywogaeth yn ymestyn ymhellach sut y gellir edrych ar wahanol werthoedd natur, trwy gydnabod anghenion a hawliau pobl eraill mewn theori, polisi ac ymarfer.

Gwytnwch cymunedol a democratiaeth gydgynghorol: Rydym yn gweithio'n agos gyda chymunedau lleol yng Nghymru, drwy weddill Prydain, ac yn rhyngwladol (gan gynnwys gwaith â phobloedd brodorol) i ddatblygu ffyrdd newydd o integreiddio lleisiau lleol wrth wneud penderfyniadau, er enghraifft drwy ymchwil i weithredu cyfranogol a dulliau democrataidd cydgynghorol fel paneli dinasyddion a dulliau cydgynghorol o bennu gwerth. Agwedd allweddol ar yr ymchwil hon yw meithrin gwytnwch a hynny, ymhlith pethau eraill, drwy gynyddu’r galluedd a chefnogi dysgu cymdeithasol a llywodraethu cyfranogol mewn systemau cymdeithasol-ecolegol.

Economeg newydd: Rydym wrthi’n datblygu modelau newydd ar gyfer meddwl, dadansoddi a pholisi economaidd, drwy ganolbwyntio ar lesiant a byw o fewn terfynau ecolegol yn hytrach na thwf Cynnyrch Mewnwladol Crynswth (GDP), a chydberthynasau yn hytrach nag unigoliaeth. Rydym yn ymdrin â llawer o wahanol ffyrdd newydd o feddwl ac ymarfer economaidd, yn amrywio o economeg ecolegol a ffeministaidd, i ddatdyfu, ôl-dyfu ac economeg y doesen, i ymagweddau economaidd brodorol.

Cyfrifoldeb Cymdeithasol Corfforaethol: Gall corfforaethau gael effeithiau negyddol sylweddol ar yr amgylchedd a’r gymdeithas trwy ddefnyddio adnoddau, llygredd, ac arferion anfoesol. Mae Cyfrifoldeb Cymdeithasol Corfforaethol (CSR) yn cynnig ffordd i fusnesau wneud cyfraniad cadarnhaol trwy gefnogi cymunedau, diogelu'r amgylchedd, a hyrwyddo datblygu economaidd, ac ar yr un pryd yn gwella llwyddiant y busnes yn yr hirdymor. Mae ymchwil CRiSis yn edrych ar CSR ar draws ystod eang o feysydd, megis ymddygiad prynwyr, llafur moesegol, cyfranogiad cymunedol, lleihau carbon, asesu ecosystemau, a chyllid a marchnata moesegol. Nod yr ymchwil hon yw dangos sut y gall CSR roi hwb i gynaliadwyedd a pherfformiad busnes mwy cyfannol. Trwy meithrin partneriaethau a chraffu ar fframweithiau rheoleiddio, mae CRiSis yn awyddus i hybu ymddygiad corfforaethol cyfrifol i gefnogi dyfodol mwy cyfiawn a chynaliadwy.

Mae CRiSis yn ymwneud â llu o brosiectau ymchwil lleol, cenedlaethol a rhyngwladol sy'n chwilio am atebion arloesol fel y bydd y gymdeithas yn gallu darparu dyfodol mwy cynaliadwy a chyfiawn i bobl a'r blaned. Mae ein hymchwil yn edrych ar y cyfraniadau y gall pob asiant ei wneud i gyflawni'r weledigaeth hon: yn amrywio o lunwyr polisi i fusnesau, o gymunedau lleol i ddinasyddion unigol.

Mewn cysylltiad â'r themâu craidd hyn, rydym yn gweithio ar y prosiectau isod ar hyn o bryd: 

Deall Gwerthoedd Lluosog Natur i’w Hintegreddio i Benderfyniadau (NAVIGATE) (2022-2026)

Gan adeiladu ar sylfaen 'Asesu Gwerthoedd' IPBES, nod NAVIGATE yw cyfoethogi ein dealltwriaeth am werthoedd natur - yn gyfryngol, cynhenid, perthynol, trosgynnol (eang) a’r rhai a rennir - ac archwilio sut y gellid integreiddio'r gwerthoedd hyn yn well mewn syniadaeth economaidd a phenderfyniadau polisi. Er mwyn rhoi prawf ar ein syniadau, byddwn yn rhoi ein dulliau ar waith mewn pedair astudiaeth achos a fydd yn pennu gwerth y gwahanol werthoedd sydd i natur mewn cysylltiad â choetiroedd yn y DU, y Ffindir a Tanzania. (Ariennir gan UKRI.)

Aelodau CRiSis sy'n cymryd rhan: Mike Christie (prif ymchwilydd), Kyriaki Remoundou, Jasper Kenter, Ebere Ihemezie

MUST (Galluogi Trawsnewid Amlrywogaeth) (2024-2027))

Nod prosiect MUST yw rhoi 'llais' i natur trwy'r fframwaith cyfiawnder amlrywogaeth (MSJ). Mae’r fframwaith hwnnw yn estyn egwyddorion tegwch a gofal y tu hwnt i’r ddynoliaeth er mwyn cynnwys hawliau, anghenion a gwerth cynhenid rhywogaethau ac ecosystemau nad ydynt yn ddynol. Gan ddefnyddio'r dull hwn, mae MUST yn ceisio craffu ar ffyrdd newydd o gynrychioli ac integreiddio gwerthoedd ac anghenion y ddynoliaeth a rhywogaethau eraill wrth ddatrys materion sy’n ymwneud â phrosesau cynllunio a phenderfynu, a hynny drwy gynnig atebion sy'n seiliedig ar natur, gan alluogi trawsnewid amlrywogaeth sy'n cefnogi lles cydfuddiannol rhwng pobl a rhywogaethau eraill, gan leihau anghydraddoldeb a dioddefaint. Rydym yn cymhwyso'r syniadau hyn i astudiaethau empirig mewn dinasoedd yn y Ffindir a Chymru. (Ariennir gan Gyngor Ymchwil Strategol y Ffindir)

Aelodau CRiSis sy'n cymryd rhan: Mike Christie (prif ymchwilydd), Kyriaki Remoundou, Saman Sobhani

FIRECULT

Mae prosiect FIRECULT yn archwilio i sut mae tanau gwyllt a achosir gan newid hinsawdd yn effeithio ar dreftadaeth, ffyrdd o fyw, tirweddau a thirnodau. Astudiaethau achos: Iwerddon, Twrci, Kenya, yr Eidal (Ariennir gan AHRC, Fforwm Belmont)

Aelodau CRiSis sy'n cymryd rhan: Kyriaki Remoundou (cydymchwilydd)

Branching Beyond (2024-2025)

Mae Branching Beyond yn adeiladu ar sylfaen Branching Out i ddatblygu offeryn newydd sy'n integreiddio gwahanol werthoedd ar gyfer dychmygu gwahanol ddyfodolau i goedfannau trefol.

Aelodau CRiSis sy'n cymryd rhan: Jasper Kenter (prif ymchwilydd), Pete Wood

TRACC (2024-2028)

Mae prosiect Camau Trawsnewidiol ar gyfer Cymunedau Arfordirol Gwydn (TRACC) yn ymchwilio i strwythurau llywodraethu trawsnewidiol newydd sy'n seiliedig ar leoedd a gwerthoedd, ac yn eu gweithredu, i gefnogi gwytnwch a chynaliadwyedd ar arfordiroedd ledled Prydain.

Aelodau CRiSis sy'n cymryd rhan: Jasper Kenter (prif ymchwilydd), Katja Daniels

Asesiad Byd-eang ar gyfer Economeg Newydd (GANE) (2021-2025)

Mae’r prosiect GANE yn dod â llawer o arbenigwyr, gwneuthurwyr penderfyniadau a dinasyddion amrywiol ledled y byd at ei gilydd i syntheseiddio gwybodaeth economeg newydd o’r gwyddorau ac o ymarfer, i yrru polisi, busnes a gweithredu cymdeithasol yn eu blaen.

Aelodau CRiSis sy'n cymryd rhan: Jasper Kenter (prif ymchwilydd)

Contractio ESG, Llywodraethu’r Hinsawdd a Pherfformiad Carbon

Mae'r prosiect hwn yn ymchwilio i sut mae cymhellion sy'n seiliedig ar ffactorau ESG (Amgylcheddol, Cymdeithasol a Llywodraethu) yn cael eu hintegreiddio’n fwyfwy mewn trefniadau talu uwch-reolwyr, ac yn ystyried i ba raddau y mae'r strwythurau cymhelliant hyn yn arwain at welliannau sylweddol mewn canlyniadau corfforaethol o safbwynt yr hinsawdd neu'n gynnig ffydd i reolwyr allu cymryd mantais ariannol.

Aelodau CRiSis sy'n cymryd rhan: Benjamin Awuah

Prosiectau PhD

Andrew Slaven (PhD): Mae'r prosiect hwn yn edrych ar gael mwy o amrywiaeth mewn polisïau gwrthbwyso effeithiau ar fioamrywiaeth trwy integreiddio gwerthoedd perthynol.

Carl Comer (PhD): Mae'r prosiect hwn yn ymchwilio i'r berthynas rhwng ansawdd a less amgylcheddol yn y DU trwy gyfres o draethodau ar economeg amgylcheddol. Bydd y traethawd PhD yn cynnwys tri phapur a fydd yn archwilio lles amgylcheddol mewn gwahanol gyd-destunau:

1. Dangosyddion lles amgylcheddol,
2. Pennu gwerth a chreu lles amgylcheddol, ac
3. Effeithiau dosrannol trychinebau sy’n deillio o newid yn yr hinsawdd ar les amgylcheddol.

Rydym hefyd yn cydweithio ag ymchwilwyr o adrannau eraill gan gynnwys IBERS a Daearyddiaeth a Gwyddorau Daear er mwyn gweithio tuag at ddyfodol cynaliadwy. Ar ben hynny, bydd arbenigedd staff Ysgol y Gyfraith a Gwleidyddiaeth Ryngwladol yn helpu i sicrhau bod ein hymchwil yn cael ei hymgorffori mewn fframweithiau rheoleiddio, gyda'r nod, yn y pen draw, o gyflawni llwybr cynaliadwy i ffyniant. Ymhlith y prif ffynonellau cyllid mae Cronfa IRC y Brifysgol a Chronfa Ymchwil Heriau Byd-eang GCRF. Mae CRiSis hefyd yn gweithio'n lleol mewn cydweithrediad â Llywodraeth Cymru i helpu i gyflawni ei fframwaith "Cymru Fyw".

Cyngres Cymdeithas Economegwyr Amaethyddol Ewrop 2025, Bonn, yr Almaen, 26-29 Awst 2025

Cynhadledd Economeg Bioamrywiaeth (16-17 Medi 2025) - Cymdeithas Ddaearyddol Frenhinol Llundain

Cynhadledd WISERD (30 Mehefin - 1 Gorffennaf 2025) - Prifysgol Aberystwyth

Cyfarwyddwr y Ganolfan

Yr Athro Michael Christie

Aelodau'r Ganolfan

Yr Athro Michael Christie

Yr Athro Jasper Kenter

Dr Kyriaki Remoundou

Dr Eberchukwuk Ihemerize

Dr Katja Daniels

Dr Benjamin Awuah

Saman Sobhani (PhD)

Andrew Slaven (PhD)

Carl Comer (PhD)

2025

• Kenter, J.O., Carmenta, R., Christie, M., Griffiths, H., Ihemezie, E., Martin, A., Gomez-Osorio, M.T., Pascual, U., Raymond, C.M., Remoundou, K., & Waters, R. (2025). Toward a relational biodiversity economics: Embedding plural values for sustainability transformation. Proceedings of the National Academy of Sciences, 122(40), e2314586122.
• Raymond, C.M., Rautio, P., Fagerholm, N., Aaltonen, V.A., Andersson, E., Celermajer, D., Christie, M., Hällfors, M., Saari, M.H., Mishra, H.S., Lechner, A.M., Pineda-Pinto, M., & Schlosberg, D. (2025). Applying multispecies justice in nature-based solutions and urban sustainability planning: Tensions and prospects. npj Urban Sustainability, 5, Article 2.
• Murali, R., Anderson, C.B., Muraca, B., Arias-Arévalo, P., Gould, R.K., Lenzi, D., Zent, E., Athayde, S., Kenter, J., Raymond, C.M., Vatn, A., 2025. Navigating diverse human–nature worldviews for more inclusive conservation. Conservation Biology, e70144. https://doi.org/10.1111/cobi.70144.
• Awuah, B., Elbardan, H., Yazdifar, H., Alexander, P., 2025. Accounting for the Sustainable Development Goals. Walking the talk or managing impressions? Accounting, Auditing & Accountability Journal, forthcoming.

• Himes, A., Muraca, B., Allen, K., Chapman, M., Coelho-Junior, M.G., Cundill, G., Gould, R.K., Herrmann, T.M., Kenter, J.O., Nakachi, ’ Alohi, Nemogá, G.R., Ortiz-Przychodzka, S., Pearson, J., Rono, B., Saito, T., Tadaki, M., Bonn, A., n.d. Horizontal portability: A proposal for representing place-based relational values in research and policy. People and Nature 7, 752-764. doi.org/10.1002/pan3.70016

• Kenter, J.O., Martino, S., Buckton, S.J., Waddock, S., Agarwal, B., Anger-Kraavi, A., Costanza, R., Hejnowicz, A.P., Jones, P., Lafayette, J.O., Kabubo-Mariara, J., Mukherjee, N., Pickett, K.E., Riedy, C., Waddell, S., 2025. Ten principles for transforming economics in a time of global crises. Nature Sustainability. doi.org/10.1038/s41893-025-01562-4

• Sahle, M., Lahoti, S.A., Lee, S.-Y., Brundiers, K., van Riper, C.J., Pohl, C., Chien, H., Bohnet, I.C., Aguilar-Rivera, N., Edwards, P., Pradhan, P., Plieninger, T., Boonstra, W.J., Flor, A.G., Di Fabio, A., Scheidel, A., Gordon, C., Abson, D.J., Andersson, E., Demaria, F., Kenter, J.O., Brooks, J., Kauffman, J., Hamann, M., Graziano, M., Nagabhatla, N., Mimura, N., Fagerholm, N., O’Farrell, P., Saito, O., Takeuchi, K., 2025. Revisiting the sustainability science research agenda. Sustainability Science 20. doi.org/10.1007/s11625-024-01586-3.

• Tindale,S., Frewer, L.J., Sari, N., Jin,S., Teh, Y.A, Whittingham,M.J,. Girling, R., Areal, F.J, Pfiefer, M.  Remoundou, K.,2025 Connections to trees in the countryside: exploring public perceptions of agroforestry as a future land management system in England. Agroforestry Systems 99, DOI:10.1007/s10457-025-01284-8.  

• Woodhead, A.J., Kenter, J.O., Thomas, C.D., Stringer, L.C., 2025. How ecosystem services are co-produced: a critical review identifying multiple research framings. Ecosystem Services 71, 101694. doi.org/10.1016/j.ecoser.2024.101694

2024

• Ainscough, J., Kenter, J.O., Azzopardi, E., Wilson, A.M.W., 2024. Participant perceptions of different forms of deliberative monetary valuation: Comparing democratic monetary valuation and deliberative democratic monetary valuation in the context of regional marine planning. Environmental Values 33, 189–215. doi.org/10.1177/09632719241231510.

• Awuah, B., Elbardan, H., Yazdifar, H., 2024. Chief executive officer narcissism, power and sustainable development goals reporting: An empirical analysis. Business Strategy and the Environment. https://doi.org/10.1002/bse.3889.
• Buckton, S.J., Kenter, J.O., Mukherjee, N., Waddock, S., Anger-Kraavi, A., Martino, S., Fazey, I., Hejnowicz, A.P., Kabubo-Mariara, J., Lafayette, J.O., Locy, K., Scarr, C., 2024. Reform or transform? A spectrum of stances towards the economic status quo within ‘new economics’ discourses. Global Social Challenges Journal 1, 1–40. doi.org/10.1332/27523349Y2024D000000025

• Ives, C.D., Kidwell, J.H., Anderson, C.B., Arias-Arévalo, P., Gould, R.K., Kenter, J.O., Murali, R., 2024. The role of religion in shaping the values of nature. Ecology and Society 29. doi.org/10.5751/ES-15004-290210. 

2023

• Azzopardi, E., Kenter, J.O., Young, J., Leakey, C., O’Connor, S., Martino, S., Flannery, W., Sousa, L.P., Mylona, D., Frangoudes, K., Béguier, I., Pafi, M., da Silva, A.R., Ainscough, J., Koutrakis, M., da Silva, M.F., Pita, C., (2023). What are heritage values? Integrating natural and cultural heritage into environmental valuation. People and Nature 5, 368–383. doi.org/10.1002/pan3.10386.

• Gould, R.K., Saito, T., Allen, K.E., Bonn, A., Chapman, M., Droz, L., Herrmann, T.M., Himes, A., Ishihara, H., Coelho-Junior, M.G., Katsue, F., Kenter, J.O., Muraca, B., Ortiz-Przychodzka, S., Pearson, J., Tadaki, M., Rono, B.J., Tamura, N., 2023. Constraint breeds creativity: A brainstorming method to jumpstart out-of-the-box thinking for sustainability science. BioScience 73, 703–710. doi.org/10.1093/biosci/biad077. 

• Gould, R.K., Saito, T., Allen, K.E, Bonn, A., Chapman, M., Droz, L., Herrmann, T.M., Himes, A., Ishihara, H., Coelho-Junior, M.G., Katsue, F., Kenter, J.O., Muraca, B., Ortiz-Przychodzka, S., Pearson, J., Tadaki, M., Rono, B.J, Tamura, N. (2023) Constraint breeds creativity: A brainstorming method to jumpstart out-of-the-box thinking for sustainability science, BioScience, biad077. doi.org/10.1093/biosci/biad077

• Himes, A., Muraca, B., Anderson, C.B., Athayde, S., Beery, T., Cantú-Fernández, M., González-Jiménez, D., Gould, R.K., Hejnowicz, A.P., Kenter, J.O., Lenzi, D., Murali, R., Pascual, U., Raymond, C., Ring, A., Russo, K., Samakov, A., Stålhammar, S., Thorén, H., Zent, E., (2023). Why nature matters: A systematic review of intrinsic, instrumental, and relational values. BioScience. biad109. doi.org/10.1093/biosci/biad109. 

• Martino, S., Kenter, J.O., 2023. Economic valuation of wildlife conservation. Eur J Wildl Res 69, 32. doi.org/10.1007/s10344-023-01658-2

• Martino, S., Azzopardi, E., Fox, C., Chiaroni, E., Payne, E., Kenter, J.O. (2023). The importance of local fisheries as a cultural attribute: insight from a discreet choice experiment of seafood customers. Maritime Studies 22:22. doi.org/10.1007/s40152-023-00308-2.

• Pascual, U., Balvanera, P., Anderson, C.B., Chaplin-Kramer, R., Christie, M., González-Jiménez, D., Martin, A., Raymond, C.M., Termansen, M., Vatn, A., Athayde, S., Baptiste, B., Barton, D.N., Jacobs, S., Kelemen, E., Kumar, R., Lazos, E., Mwampamba, T.H., Nakangu, B., O’Farrell, P., Subramanian, S.M., van Noordwijk, M., Ahn, S., Amaruzaman, S., Amin, A.M., Arias-Arévalo, P., Arroyo-Robles, G., Cantú-Fernández, M., Castro, A.J., Contreras, V., De Vos, A., Dendoncker, N., Engel, S., Eser, U., Faith, D.P., Filyushkina, A., Ghazi, H., Gómez-Baggethun, E., Gould, R.K., Guibrunet, L., Gundimeda, H., Hahn, T., Harmáčková, Z.V., Hernández-Blanco, M., Horcea-Milcu, A.-I., Huambachano, M., Wicher, N.L.H., Aydın, C.İ., Islar, M., Koessler, A.-K., Kenter, J.O., Kosmus, M., Lee, H., Leimona, B., Lele, S., Lenzi, D., Lliso, B., Mannetti, L.M., Merçon, J., Monroy-Sais, A.S., Mukherjee, N., Muraca, B., Muradian, R., Murali, R., Nelson, S.H., Nemogá-Soto, G.R., Ngouhouo-Poufoun, J., Niamir, A., Nuesiri, E., Nyumba, T.O., Özkaynak, B., Palomo, I., Pandit, R., Pawłowska-Mainville, A., Porter-Bolland, L., Quaas, M., Rode, J., Rozzi, R., Sachdeva, S., Samakov, A., Schaafsma, M., Sitas, N., Ungar, P., Yiu, E., Yoshida, Y., Zent, E. (2023). Diverse values of nature for sustainability. Nature, 620, 813–823. doi.org/10.1038/s41586-023-06406-9.

• Raymond, C.M., Anderson, C.B, Athayde, S., Vatn. A., Amin, A.M., Arias-Arévalo, P., Christie, M., Cantú-Fernández, M., Gould, R.K., Himes, A., Kenter, J.O., Lenzi, D., Muraca, B., Murali, R., O’Connor, S., Pascual, U., Sachdeva, S., Samakov, A., Zent, E. (2023). An inclusive typology of values for navigating transformations towards a just and sustainable future. Current Opinion in Environmental Sustainability, 64, 101301. doi.org/10.1016/j.cosust.2023.101301. 
• Willemen, L., Kenter, J.O., O’Connor, S., van Noordwijk, M. (2023). Nature living in, from, with, and as people: exploring a mirrored use of the Life Framework of Values. Current Opinion in Environmental Sustainability, 63, 101317. doi.org/10.1016/j.cosust.2023.101317.

• Zimmermann, A., Kenter, J.O., (2023). Framing the change and changing frames: Tensions in participative strategy development. Politics & Policy 51, 81–113. doi.org/10.1111/polp.12518